Sa najtragičnijeg mjesta u Leskovcu pruža se najljepši panoramski pogled sa koga se Leskovac i leskovačka kotlina vide kao na dlanu. Čuveno brdo Hisar mjesto je strašnih zločina u II svetskom ratu. Posle prvih akcija gerilskih snaga u Jablanici i okolnim brdima, u kojima su ubijena tri nacistička vojnika, počinju brutalne represalije u Srbiji i onaj strašni edikt o strijeljanju sto Srba za jednog nacističkog vojnika. U toku rata, procijenjeno je da je samo na Hisaru strijeljano i na drugi način ubijeno više od 1000 ljudi, uglavnom Roma, Srba i Jevreja.
„Mrtvi smo, ali nismo zaspali, kamen te našim očima gleda“
Sjećanja na rat i stradanja neće uvijek biti tako svježa, a rane tako duboke. Za sjećanje na stradale, donijeta je odluka da se izgradi spomen-park i to baš na Hisaru. Posao je povjeren čovjeku koji se već proslavio izgradnjom sličnih spomenika širom Jugoslavije, svetski priznatom arhitekti, Bogdanu Bogdanoviću. Spomen-park je realizovan u karakterističnom mitološko-simboličkom izrazu Bogdana Bogdanovića. Upečatljiva je i značajna misao autora, uklesana ćiriličnim pismom na jednom od obeliska: „Mrtvi smo, ali nismo zaspali, kamen te našim očima gleda.“ Spomenik je otvorio 1971. godine Petar Stambolić, a na resitalu su nastupale poznate jugoslovenske glumice sugestivnog i gromkog glasa: Marija Crnobori i Mira Stupica.
Leskovačka šumska boginja – sakriven dragulj juga
Centralna figura ove kompozicije je kenotaf nazvan „Boginja pobjede“ ili po Bogdanovićevim riječima „Šumska boginja“. Konus se završava spiralama koje simbolišu krunu, dajući tako „kraljevsku“ počast svim žrtvama. Prije nego što smo došli do 12 metara visokog kenotafa prošli smo kroz drvenu kapiju, napravljenu da podsjeća na staru srbijansku narodnu arhitekturu, pa posjetilac može da pomisli da ga na ulazu čeka domaćin sa pogačom i solju i zlatno-žutom šljivovicom u čokanjčetu ili čašama veličine naprstka. Međutim, usput ga čekaju stećci (u to vrijeme pomalo zaboravljeni srednjovjekovni nadgrobni spomenici sa Balkana), njih ukupno 34, a na njih 14 ispisana su imena narodnih heroja i značajnih revolucionara kao i 17 palih boraca sahranjenih u Spomen- parku.
U podnožju kenotafa nalazi se već pomalo u okolinu integrisani amfiteatar. Na stećcima se nalaze spirale, drevni simboli obnavljanja života, koje najviše podsećaju na grane paprati u razvoju, opet simbol praslovenske i predhrišćanske mitologije vječnog života. O toj vanvremenskoj i nematerijalističkoj ideji govori i natpis na jednom stećku: „Mrtvi smo, ali nismo zaspali, kamen te našim očima gleda.“
Talenat, povezanost, saradnja i na kraju patnja dva bratska naroda, Srba i Jevreja, prepliću se na ovim prostorima. O tome svjedoči lapidarijum izgrađen od rijetkih sačuvanih i polomljenih jevrejskih nadgrobnih spomenika. Ne treba propustiti ni spomenik poginulim Romima koji je, takođe, djelo jedinstvenog Bogdana Bogdanovića. Ovaj značajni spomenik, čijeg značaja za turističku ponudu Leskovčani skoro i da nisu svjesni, proglašen je u jednom dokumentarcu BBC-a za arhitektonsko čudo sakralne arhitekture. Neko je, nažalost, početkom devedesetih, isjekao metalne „naušnice“ sa spirala kenotafa i prodao ih u staro gvvožđe. Međutim, čak i ovako oštećen, spomenik odaje veliku estetsku i monumentalnu vrijednost, značajnu u regionalnim i svetskim okvirima, baš kao i njegov mnogo puta nagrađen, a nedovoljno shvaćen autor Bogdan Bogdanović.
Brdo Hisar - dom brojnih mitova i legendi
Misterija i legende, a ne samo stradanja, krase brdo Hisar. Početkom 21. vijeka pronađeni su misteriozni predmeti, a najpoznatija je „Turovićeva igla“ dugačka 64,5 centimetra od nerđajućeg čelika za koji je utvrđeno da potiče iz perioda 1300 godina p.n.e. Ona ukazuje na napredne nivoe tehničkog razvoja stanovništva ovog lokaliteta u praistoriji. Tehnologija izrade ovog predmeta još nije otkrivena, pa daje povod različitim pričama. Legenda kaže da se ispod današnjeg brda Hisar nalazilo jezero, ali je nakon sušenja tog jezera na tom mjestu iznikla biljka lijeska. Po toj biljci je i naselje prije oko 600 godina dobilo ime. Za obližnje Vlasinsko jezero vezuju se i legende o vodenom biku koji najavljuje nesreće o džinovima. Posebno je zanimljiva legenda o vojsci koja je opijena ljekovitim travama zakasnila na Kosovski boj i proklela selo kroz koje je prolazila nazivajući ga Crna trava. Osim stradanja, misterija i legendi, kompleks na Hisaru je izuzetan i po njegovoj ukorenjenosti u istorijat Leskovca i kontekst u kome se ovaj grad razvijao od praistorije do danas. Zato je za cjelovit doživljaj ovog umjetničkog djela važno obići i grad, upoznati se sa njegovim ljudima, govorom i mentalitetom.
Srpski Mančester
Zlatno doba Leskovca, period između dva svetska rata, vrijeme je legalizovane prostitucije i bioskopa. Dobro, nije zbog toga bilo zlatno. Srpski Mančester, tako su ga u tom periodu nazvali, imao je brojne fabrike tekstila. Postoji priča da je industrijski razvoj Leskovca počeo od proizvodnje gajtana, pojasa koji je vezivao čakšire, koje niko u Srbiji nije proizvodio. Preduzimljivi Leskovčani osnivaju brojne tekstilne, hemijske i prehrambene manufakture. Ugostiteljstvo je, takođe, odlično funkcionisalo. Radila su tri lepa hotela. Najpoznatiju kafanu držao je Dragi Bure (zvali su ga bure jer je njegov đed za opkladu odjednom popio bure piva ), a i njegovi ćevapi od „mlado bivolče“ ripaju sa tanjiri leskovačkih bekrija i klize niz grlo uz hisarkso ili vlasotinačko vino ili špricer sa soda vodom.
Jedan od najboljih muzeja Srbije
Da li ste znali da se u centru Leskovca nalazi jedan od najboljih muzeja u Srbiji sa modernističkom zgradom dizajniranom baš za ovu svrhu? Narodni muzej u Leskovcu jedan je od rijetkih kulturoloških fenomena u Srbiji. Tamo se nalaze i mnogobrojni artifakti sa lokalilteta Hisar, koji svjedoče o načinu života i privrednim aktivnostima tokom bronzanog i gvozdenog doba, kao i rimskog, vizantijskog i srednjovjekovnog perioda. Muzejsko društvo Srbije je 2015. godine ovaj objekat proglasilo najboljim muzejem u Srbiji.
Bista legendarnom Tomi Zdravkoviću
Čuveni pjevač Toma Zdravković, koji je svoj put od „Danke“ do „Dna života“ započeo u obližnjem Pečenjevcu, dobio je svoju bistu na centralnom gradskom trgu. Toma je počeo svoju karijeru kao anderground pjevač, čovjek koji je najbolje shvatio dušu ostavljenog i nesrećnog malog čovjeka, kome ni svi uspjesi socijalističkog razvoja i međunarodnog ugleda Jugoslavije nisu ugasili bol koju nanosi nevjerna žena i čiji se bol jedino blaži vinom u zadimljenim kafanama. Ovo stanovište nije bilo po mjeri vladajućeg samoupravnog socijalizma i socijalističke izgradnje, ali jeste po ukusu običnog nesrećnog čovjeka, tako da su njegove pjesme i žalopojke preživjele i sistem i decenije, pa se i danas slušaju i blaže bol uz dobru kapljicu i dobro meze.
Druge znamenitosti trga
Na centralnom gradskom trgu nalaze se još dvije biste: spomenik oslobodiocima u ratovima 1912 – 1918. i spomenik narodnom heroju Kosti Stamenkoviću. Inspirisana arhitekturom kosovske Gračanice davne 1931. godine izgrađena je i Saborna crkva u Leskovcu. Oslikava tadašnju moć i samopouzdanje grada koji je proživljavao svoje najmoćnije godine postojanja.
Simbol snalažljivosti i borbe za vjeru - Odžaklijska crkva
Zanimljivu priču o svom nastanku nosi Odžaklijska crkva koja se nalazi preko puta Široke čaršije. Izgrađena je u vrijeme uzdrmane osmanske vlasti uz laž i obmanu. Turcima je prijavljeno da se pravi kuća za protu (sveštenika) i da stoga mora da se napravi veliko ognjište, odnosno odžak. Zatim je oko ovog ognjišta napravljena crkva. Otuda crkva i nosi ovo ime. Kako ne bi bila viša od minareta mnogobrojnih džamija, crkva je ukopana. Ime crkve ostalo je i danas, kao ilustracija snalažljivosti, ali i želje da se očuva pravoslavna religija i srpski identitet i u najtežim vremenima.
Grad gastronomije
Danas se Leskovac najčešće povezuje sa roštiljem, mućkalicom, spržom i ajvarom. Gastronomski turizam sve više postaje glavni adut ovog grada na jugu Srbije. Ovdje bi, za razliku od drugih destinacija gdje je najčešće gastronomska baština dopuna bogatom kulturno-istorijskom nasljeđu, moglo da bude obrnuto. Uštipci, ćevapčići, drob i drugi specijaliteti sa „skare“ mogu da budu zapravo mamac da se upoznate i sa interesantnom i razgranatom istorijom ovog grada, od praistorije do dvadeset i prvog vijeka kao i da pronađete interesantne i pomalo zaboravljene dragulje, kakav je u svakom slučaju spomenički kompleks na brdu Hisar, jedinstvenog i svetski priznatog arhitekte Bogdana Bogdanovića.
Đe jesti u Leskovcu
Krčma Sandokan
Odličan roštilj možete da probate u blizini željezničke stanice u krčmi Sandokan. Krčma je dobila naziv po nadimku gazde koji je nadimak dobio po kultnoj italijanskoj seriji iz 70-ih godina prošlog vijeka o čuvenom indijskom gusaru.
Cap – cap
Tradicionalnu kuhinju, naročito čuvenu leskovačku mućkalicu, možete da probate u restoranu Cap – cap u Niškoj ulici gdje se nalazi i slikovita leskovačka pijaca. Međutim, sa svakim preuređenjem i osavremenjivanjem ove kafane, gubi se originalni leskovački „hajp“, a sa većim cijenama mijenja se i tradicionalna publika.
Etno restorani Groš i Apostolović
Tradicionalnu, ali opet savremenim trendovima prilagođenu hranu, možete da probate i u etno-selima Groš i Apostolović u kojima sastanče biznismeni iz sve razvijenije industrijske zone Leskovca.
Hotel-restoran ABC
Vjerovatno je veoma moderan i zanimljiv hotel i restoran ABC u centru Leskovca posledica nove industrijalizacije za koju se nadamo da će ponovo ovom gradu pridodati nadimak nekog evropskog pandana. Ne mora da bude Mančester, može i neki grad unutar EU.
