Tamo gdje se odmoran Dunav iz Panonske nizije ustremio na Karpate kroz koje je „čeličnom upornošću“ usjekao gvozdena vrata, gdje su se ljudi iz praistorije prvi put odvažili da izađu iz pećina i formiraju prve urbane zajednice, a da za to niko do prije pedesetak godina nije ni znao, nalazi se lokalitet Lepenski Vir. Posjeta Lepenskom Viru podstaknuće vas na razmišljanje o značaju svih faza u razvoju čovječanstva, o značaju poštovanja zakona prirode i nagnati vas da shvatite našu neraskidivu povezanost sa njom. Bićete podstaknuti da vrednujete tradicionalna znanja i umijeća koja su se prenosila sa generacije na generaciju. Pozicioniranje u ovom svijetu, na prvi pogled nema nekog smisla i svrhe, ali kada proučavamo naše postojanje od davnina do savremenog doba, ima svoja pravila, svoje bezvremene principe i neosporno prilagođavanje i preživljavanje sa i uz pomoć prirode.
Posle izgradnje hidrocentrale i formiranja Đerdapskog jezera, lokalitet je izmješten za 50 metara uz klisuru.Važno je reći da je to bilo jedno dobro organizovano i odlično izvedeno preseljenje i da se vodilo računa da nova lokacija bude pod istim nagibom kao originalna i na istom rastojanju od stijene Treskavice, toliko bitne za život ovog kraja i naselja.
Praistorijski vremeplov – Lepenski Vir - Upoznajte Lepence
Priča o Lepenskom Viru počinje sa grupom studenata arheologije sa Beogradskog univerziteta, predvođena profesorom Dragoslavom Srejovićem. Godine 1965. počinju iskopavanja na osnovu istaživanja arheologa Obrada Kujovića. Posle početne skepse, došla je euforija. Otkrivene su skulpture od oblutaka ribolikog izgleda, kao i tragovi naselja sa skoro savremenim urbanim strukturama od ulica do trgova. Ova otkrića i skulpture u kojima se prepliću ljudski i riblji motivi i geometrijske šare, izazvali su senzaciju u naučnim ali i širim društvenim krugovima. Neke osnovne arheološke premise morale su da budu preispitane, a vremenski period u kome se naša civilizacija razvijala trebalo je da bude “resetovan.“
Nađeni su artefakti iz doba od 9500 do 4500 godina prije naše ere, od doba ranog mezolita do kasnog neolita, u kome se dogodilo skoro sve što o praistoriji znamo – od napuštanja pećina, preko izgradnje naselja, pripitomljavanja životinja i biljaka, miješanja sa doseljinicima sa Bliskog istoka do pojave privatne svojine. Ono što se nije dešavalo u ovom periodu bili su ratovi, jer na ostacima skeleta nisu nađene povrede koje bi ukazivale na ratne aktivnosti, tako da se može reči da je lokalitet Lepenski Vir, mali mikrokosmos trajanja i opstajanja praistorijskog čovjeka.
Zastanite ispred moderne zgrade u kojoj se nalaze ostaci lepenskog naselja kao i izložbeni dio sa oko 100 eksponata, projekciona sala i suvenirnica. Obratite pažnju na važnost prozračnosti te zgrade jer ona omogućava da se na lokalitetu Lepenski Vir vidi sijenka koju baca mistična stijena Treskavica. Ovo je jedan od najvećih arheoloških muzeja na otvorenom u regionu, i njegovim obilaskom budite sigurni da ulazite u neku vrstu vremeplova koji će vas vratiti u praistoriju i razvoj prvih civilizacija. Kada uđete u ovaj muzej, možete doživjeti način života drevnih ljudi bar kada je riječ o reljefu i položaju.
Doživite arhitekturu staništa naših predaka koja su bila trapezastog oblika sa otvorima ka istoku odnosno ka Dunavu i stijeni. Kuće su bile potkovičasto poređane sa centralnim trgom na kome je bilo i svetilište. Ovaj raspored veoma podsjeća na današnje gradiće, naročito na Mediteran, tako da se slobodno može reći da su ova naselja klica savremene urbane kulture. Nastambe su zidane tako da se koristi energija iz ognjišta koje je bilo ukopano pored ulaza kuće. Pored ognjišta bili su i kameni stolovi, ali i svetilišta i grobovi predaka, što dokazuje da ni ti preci mezokefalne glave, širokih lica i robusne građe nisu mislili samo na goli opstanak, već su imali i razvijenu duhovnost.
I tada, kao i sada, bilo je potrebno osmisliti mjesto gde će jedan veći broj ljudi moći da živi na manjem prostoru, a da jedni drugima ne smetaju kao i da zadovolje socijalne, ekološke pa i sanitarne uslove. Pri projektovanju ovih kuća sa svojim jednakostranim zidovima, vidi se da su ovi drevni ljudi raspolagali znanjima koja će se vjekovima kasnije zvati matematika, a maštu dodatno bude šare na skulpturama koje takođe imaju geometrijske elemente.
Taj civilizacijski napor i taj organizovani grad, vidljiv je i razumljiv svakom današnjem posjetiocu, ma kako da danas raspolažemo savremenim virtuelnim tehnologijama i mogućnostima.
Tri ostale opšteljudske karakteristike o kojima možemo da naučimo mnogo u ovom muzeju ljudske civilizacije su usklađenost sa prirodom, porodica i umjetnički život, odnosno stvaralaštvo.
„Uklete skulpture“
Prije oko 8.000 godina, tokom perioda od oko 200 godina, tadašnji umjetnici isklesali su oko 100 kamenih “lica” apstraktnog dizajna. Lica su jednostavna, sa širokim okruglim očima, stilizovanim nosom i otvorenim ustima. Ne izgledaju srećno.
Arheolozi kažu da glave izgledaju kao mješavina ljudskih i ribljih obilježja što predstavlja njihovu neobičnost. Neki dizajni liče na kosture ribe. Klisure i baseni u ovom dijelu Dunava dugo su dom jesetre i drugih velikih riba koje su omogućavali život ljudi na ovom području. Možda su drevni ljudi tokom ribolova zamišljali kako njihove duše migriraju u ribu posle smrti. Dakle, ove skulpture su mogle predstavljati pretke.
Da li ste znali da su na lokalitetu Lepenski Vir, pored skulptura sa ljudskim i ribljim crtama, nađene i skulpture sa geometrijskim arabeskama kao i motivima jelena? Neke nedešifrovane šare na ovim skulpturama dale su materijal da se razvije sumnja da je ovdje zapravo nastala jedna od preteča pisma. U tu „sivu zonu“ spadaju i nađeni skeleti sahranjeni u sedećem položaju, u „turskom sedu“ ili veliki kosturi visoki preko 190 cm koji „pričaju“ o razgranatom i zanimljivom životu u praistoriji.
Gvozdena kapija
Da li ste znali da je Đerdapska klisura, prema predanju, stvorena uz pomoć džinova? Na prostoru od Alpa do istočnih djelova Evrope nalazilo se Panonsko more. Prije 800 milenijuma, stijene su se razdvojile i Panonsko more je isteklo moreuzom kroz riječnu klisuru Đerdap. Legenda kaže da su džinovi (Gerdap) ili Bogovi provalili Karpate od Golubačkog suženja do Malog Štrpca, i pustili da Panonsko more istekne u Crno more. Iskusite veličinu najveće evropske klisure probojnice i divite se silama prirode koje su stvorile ovaj fenomen. Sredinom 20. vijeka izgrađena je ogromna hidrocentrala na Đerdapu, a prije potapanja velikih djelova obala počela je organizovana arheološka aktivnost na pronalaženju tragova ljudskih naselja. Izgradnjom hidrocentrale „ukroćen“ je silni Dunav, došlo je do podizanja nivoa vode i danas ovdje možete uživati u pogledu na prelijepo akumulaciono Đerdapsko jezero. Ovdje se možete upoznati sa praistorijskim civilizacijama, kroz ljudske i riblje motive na skulpturama koje možete vidjeti na lokalitetu, geometrijske šare, skulpture od oblutaka ribolikog izgleda i brojne druge tragove naselja.
Legende - Prelepa Golubana, Prokleta Jerina i Šumska Majka
Pođite ka zapadnom ulazu u Nacionalni park gdje možete vidjeti misterioznu, nedavno iz temelja obnovljenu Golubačku tvrđavu. Ne zna se tačno ni pouzdano kada je sagrađena, niti ko joj je bio neimar, ali se za njeno ime vezuju razne romantične legende. Po jednoj legendi, Jerina, žena despota Đurđa Brankovića (o kojoj se zbog navodne surovosti govori kao o Prokletoj Jerini) gajila je puno golubova na Tvrđavi, pa otud i ime cijelom kompleksu. Druga legenda kaže da je u Golubačkom gradu živjela prelijepa princeza Golubana, koja je odbila ljubav turskog paše. Za kaznu, vezali su je na stijenu iznad Dunava i zvali da se pokaje. Priča se da se po ovome stijena iznad Dunava zove Babakaj. Neko naziv Golubac vezuje za izgled same tvrđave koja podsjeća na golubove na litici.
Nemilosrdnost „Šumske Majke“
Zanimljiva etnička struktura, vlaški narodni običaji i vjerovanja žive i danas i sa njima se možete upoznati na ovom području kroz određena mjesta i predanja. Vlaške motive (romanska etnička grupa slična Rumunima koja živi u istočnoj Srbiji sa svojim specifičnostima) najslikovitije prikazuje priča o Muma Paduri zaštitnici žena i nemilosrdnoj osvetnici prema muškarcima. Kada se nađete u okolini Bora, sjetite se da su se nedavno neslano našalili sa vozačima, postavljajući vjenčanicu na put, zbog čega su mnogi koji su vidjeli taj prizor govorili da se radi o Šumskoj Majci, čija duša poput Rustalki, jedri širokim prostranstvima Negotinske krajine i Đerdapa tražeći osvetu. Prolazeći, pak, pored Dunava, zamislite se nad vjerovanjem da u nekom dobu svog života, šaran dobije krila, izlazi iz Dunava i postaje zmaj.
Čudesno Tumane
Obiđite manastir Tumane, koji je po izgledu i arhitekturi velelepna građevina jedinstvena u Srbiji. Za ovaj manastir se vezuje vjerovanje da vjernici koji ovdje dođu doživljavaju čudesna iscjeljenja i ozdravljenja. Vjerovanje živi i danas jer je potkrijepljeno i ponekim istinitim događajima naših sugrađana, što priče iz vremena prepodobnog Zosima Sinaita čini još postojanijim.
Čuveni Boljetin
Da li ste već bili u kanjonu Boljetinske rijeke? Ulaskom u muzej na lokalitetu Lepenski Vir, odvojite se stazom koja se uliva u ovu klisuru koju poznaje cio naučni svijet, jer se sa litica kanjona, šarenih kao parče torte, čitaju milioni godina prošlosti naše planete. Do klisurice je lako stići sa pedesetak metara udaljene stanice međugradskih autobusa na Boljetinskom brdu. Od mosta na uzvodnom kraju Boljetinske klisure nastavite pravo starim asfaltnim putem uz rječicu. On se lagano penje pod sijenkom zelenila ka Boljetinskom brdu. Od kanjona se može stići uređenom, malo zahtjevnijom stazom do vidikovca Greben sa koga se može doživjeti sva snaga, moć ali i mistika ove velike rijeke.
A kuda na predah?
Zašto ne biste svratili do restorana „Zlatna ribica“ gdje ćete se upoznati sa svim dostignućima đerdapske gastronomije? Ponudiće vam se proja sa prazilukom i koprivama, dunavski „morski plodovi“, kuvani vlaški sir na roštilju. Uživajte u autentičnim ukusima Đerdapa i iskusite način života pored Dunava.
