Spomenik na Bubnju posvećen je stradalim Nišlijama i drugim stanovnicima ovog dijela Srbije. Ovo brdo odabrano je za najgore represalije nacističkog režima i zbog njegove blizine gradu Nišlije su, vjerovatno, čule svakodnevnu pucnjavu od egzekucija. Romi, koji su bili zaduženi da zatrpavaju leševe, širili su priče po gradu od kojih se svima ledila krv u žilama. Od februara 1942. do septembra 1944. ubijeno je oko 10 hiljada logoraša iz logora Crveni krst. Cijelo brdo ispresecano je jamama i grobovima strijeljanih ljudi.
Pred kraj rata vađeni su posmrtni ostaci i pokušano je prikrivanje zločina, ali su strijeljanja na Bubnju do te mjere ušla u svijest Nišlija da su svi ti pokušaji propali.
Spomenik je 1963. godine podignut i svečano otvoren na Dan oslobođenja. Djelo je ne tako poznatog hrvatskog vajara Ivana Sabolića, sina samoukog vajara za koga se kaže da je prije izgradnje ovog spomenika bio u svojevrsnoj kreativnoj krizi. Međutim, ovaj kompleks sa tri pesnice (muška, ženska i dječija) ostavlja jak utisak na sve posjetioce, a na putu do njega prolazi se pored horizontalnog friza od bijelog mermera na kome su prikazana ubistva i stradanja nazvana eksplicitno „Fabrika smrti“.
Estetski dojam spomenika iz doba Revolucije zaobilazi dotadašnje sovjetske manire i poprima oblik umjetničkih djela. Tako su nastali brojni autentični spomenici širom SFRJ, uključujući i Sabolićeve pesnice na Bubnju, simbol otpora autoritarizmu kojim su bili inspirisani i brojni pokreti u postsovjetskim republikama.
Pesnice na Bubnju – trnovit put modernizacije Niša
Prolazeći kroz Niš, upoznajte spomenički kompleks na Bubnju koji, pored tri monumentalne pesnice, čini i kompozicija od pet elemenata na kojoj se modernistički prikazuju scene mašina za ubijanje, strijeljanja, bunt naroda, kapitulacija osvajača i pobjeda. Rečenica „Strijeljali su nas, ali nas nikad nisu ubili, nikad pokorili“, uklesana u spomenik, predstavlja nadu u ideološku borbu, poziv na čuvanje identiteta, naboj za postojanost, lojalnost i vjeru da ovakvi stavovi žive u narodu. Kompleks je izgrađen 1963. godine, a 2004. godine izgrađena je i neobična staklena kapela autora Aleksandra Buđevca. Doživite veličinu i uzvišenost Spomen parka Bubanj koji, osim što predstavlja memorijalni park, privlači izvanrednom prirodom i desetinama vrsta ptica koje neometano žive u njemu. Mjesto je koje savremene Nišlije često posjećuju.
Logor Crveni krst - Prvi proboj u Evropi
Logor Crveni krst je stratište u kojem je organizovan prvi proboj, odnosno bjekstvo u okupiranoj Evropi, 12. februara 1942. godine. U muzeju nekadašnjeg logora danas vidimo apel plač gdje su goli logoraši mučeni i prebijani, očuvane su ili rekonstruisane samice sa bodljikavom žicom umjesto postelje, kao i baraku, gdje još opstaje njemački natpis Wache i dva SS slova. Ovaj muzej je jedan od rijetkih u svijetu koji na tako ogoljen način dočarava patnju i vapaj nekadašnjih zatvorenika.
Romska kultura i umjetnički dojam
Pođite Bulevarom 12. februar kroz Stočni trg, najveće niško romsko naselje nastalo na starom Jevrejskom groblju, kroz blatnjave sokake, opjevane i prikazane u filmu čuvenih „polunišlija“ Gorana Paskaljevića i Ljubiše Samardžića „Anđeo čuvar“. Romi i njihova muzika nezaobilazni su dio nišlijskog „soundtracka“, naročito napukli glas Šabana Bajramovića čije nasljeđe i stil boemije rado prihvatamo, ali nedovoljno cijenimo.
Od orijenta do savremenog Niša
Nišlije sa ponosom ističu da je njihov grad na raskrsnici značajnih puteva, da je spoj istoka i zapada, ali i da im je „kuća na sred puta“ i otud toliko stradanja i patnji kroz istoriju. Razni osvajači zadržavali su se kraće ili duže na ovom mjestu, gde je rođen car Konstantin i blizu kojeg su se sreli Stefan Nemanja i Fridrih Barbarosa. Današnji Niš razvija se na osnovama nastalim između Prvog i Drugog svetskog rata, kada se grad izvlači iz okova orijentalne kasabe i stiče svoj građanski sloj. U ovom periodu grade se ulice i trgovi, sa obežilježjima zakašnjelog neoklasicizma ali i modernizma. Nekada ste ovdje mogli vidjeti tramvaj koji je kloparao do Niške Banje, a danas prolazeći Voždovom ulicom, nekadašnjim Pirotskim drumom, palatu Janković, sa Narodnim pozorištem čija je akustika projektovana po uzoru na Milansku skalu. Iz Niša dolazi i Dragiša Cvetković, reformator i modernizator, koji je na brdima oko Niša gradio socijalne kuće i stanove, koji se i dan-danas, doduše oštećeni, mogu vidjeti u svoj svojoj funkcionalnosti. Svog sugrađanina većina Nišlija je zaboravilo iako su i danas njegova vila i vrt jedan od najljepših ukrasa Niške Banje.
Od palog mosta do spomenika Ikaru
Istorija Niša proteže se u daleku prošlost, čak mnogo prije Rimljana. Kraj XX vijeka obilježilo je i NATO bombardovanje, čije tragove i danas vidimo u Nišu. Bombardovan je „Kameni most“ u Nišu, a oštećen je i spomenik na trgu Kralja Aleksandra, koji je nespretno obnovljen. Možete se odmoriti i predahnuti u parkiću na trgu Mije Stanimirovića posmatrajući spomenik Ikaru, simbol Vazduhoplovne komande srpske vojske. Ovaj spomenik kopija je kipa Ikara koji se nalazi na zgradi komande vazduhoplovstva u Zemunu, rad vajarke Zlate Markov Baran. Osvrnite se i na napuštenu kasarnu Mija Stanimirović, zgradu zanimljive arhitekture sa diskretnim primjesama romanskog stila po ugledu na vojne objekte u njemačkim gradovima. Izgradnja jedne od najvećih kasarni u Srbiji počela je 10. jula 1899. godine uz prisustvo Aleksandra Obrenovića i kralja Milana Obrenovića.
Najpoznatiji simbol Niša je pomalo ironično Niška tvrđava koju su sazidali Turci u prvoj polovini 18. vijeka na obalama Nišave. Predstavlja simbol okupacije Osmanlija. Čini se da je izgrađena pomalo kasno, kada su ovakve tvrđave prestale da budu zaštita od neprijatelja, ali je zato jedna od najbolje očuvanih tvrđava iz tog razdoblja na Balkanu. Iako je unutar zidina bio cio grad, danas je očuvano tek nekoliko zgrada, među njima i Bali begova džamija (doduše bez minareta). Danas su to galerije i ateljei, a cijela tvrđava je zanimljiv park u samom centru grada gdje su mnoge generacije Nišlija doživjele romantične ljubavne doživljaje. U tvrđavi se održavaju i poznati festivali Filmski susreti, Horske svečanosti i sve popularniji džez festival Nišvil.
Bogata gastronomska ponuda
Niška gastronomska scena je istovremeno tradicionalna i osavremenjena. Pre dvadesetak godina bio je poznat niški roštilj, ali uz sve znanje i umijeće ugostitelja, postalo je malo monotono uvijek jesti ćevape, vješalice, ražnjiće sa lukom. Prije desetak godina vlasnici kafana sjetili su se da bi trebalo rebrendovati tradiciju, pa u jelovnike uvode juneće repove, ovčije uštipke, pohovane paprike punjene sirom, trljenicu i druge drevne đakonije. Teško da ćete danas biti razočarani ručkom u nekoj niškoj kafani. Ponovo je proradio čak i čuveni Amerikanac na brdu iznad Niša u kome su se nekad veselili Ričard Barton i Elizabet Tejlor na vrhuncu holivudske slave. Provod je sponzorisao Maršal Tito jer ga je crnogorski režiser Bulajić ubijedio da Bartona angažuje da ga predstavi u filmu Bitka na Neretvi, a bračni par je došao na lokalni glumački festival.
Obnovljen je i čuveni hotel Ambasador gdje je elita odsijedala. Ipak, ko hoće da se bolje upozna sa autentičnim niškim specijalitetima trebalo bi da posjeti Dva fenjera u nimalo atraktivnom dijelu grada oko pijace ili da ode u Zvrk u glavnoj Voždovoj ulici, naročito u ljetnjim mjesecima jer restoran ima divnu baštu pod lipama i odlične moravske salate ili hleb zapečen sa alevom paprikom. Taj specijalitet Nišlije ko zna zbog čega zovu “albanska salata”. Ko hoće muziku i dert tu je već kultna kafana Nišlijska mehana, a staru slavu vraća i Stara Srbija, gdje je zbog renoviranja žrtvovana bašta. Baštu nema ni Galija po kojoj je čuvena rok grupa dobila ime, ali zato ima odličnu džigericu u skrami, baš kao i kafana kod Rajka u popularnom Kazandžijskom sokačetu.
