Na jugozapadnom obodu Niša, u prelepom parku koji prekriva celo brdo, nalazi se najveći spomen park posvećen Drugom svetskom ratu u ovom delu Srbije, Bubanj, poznat po svojoj dominantnoj kompoziciji tri betonske stisnute pesnice. Celi parkovski kompleks je uređen spomen-stazom dugom oko pola kilometra. Osim što predstavlja jedan od autentičnijih spomen kompleksa regiona, park Bubanj su i pluća grada Niša, omiljeno izletište i svojevrstan prirodni rezervat. Osim izrazite poruke kompozicije spomenika, simbolika nekadašnjeg stratišta je da je danas ono najbogatije stanište ptica, simbola slobode, u širem području grada.
Spomenik je podignut na brdu na kojem je od februara 1942. do septembra 1944. ubijeno preko 10 hiljada logoraša iz logora Crveni krst, koji su pretežno bili građani Niša i južne Srbije. Stratište je izvorno obeleženo spomen-piramidom 1950. godine da bi 1963. godine bio podignut impozantan spomen park i zasađena šuma. Svečanost otvaranja parka upriličena je za Dan oslobođenja, a sama kompozicija delo je hrvatskog vajara Ivana Sabolića.
Pesnice na Bubnju - Prkos
Dominatna kompozicija spomen parka Bubanj su tri impozantne stisnute pesnice različite veličine. Kompozicija predstavlja muške, ženske i dečje ruke kao prikaz stradanja celih porodica. Istaknuta i namerno usamljena na vrhu brda, ova kompozicija dobija na značaju kada se ima u vidu da je upravo stisnuta pesnica univerzalni simbol otporu i prkosu, neprijatelju i nepravdi. Osim pesnica, spomen park Bubanj čini i kompozicija od pet elemenata na kojoj se modernistički prikazuju scene mašina za ubijanje, streljanja, bunt naroda, kapitulacija osvajača i pobeda. Rečenica „Streljali su nas, ali nas nikad nisu ubili, nikad pokorili“, uklesana u spomenik, je omaž sećanja na sve nevino stradale, i podsetnik da njihova žrtva nije bila uzaludna i da ideja koju su oni čuvali i za koju su se borili je donela slobodu.
Logor Crveni krst - Prvi proboj u Evropi
Koncentracioni logor “Crveni krst” je bio najveći ratni logor u ovom delu Srbije. U početku namenjen za ratne zarobljenike Vojske kraljevine Jugoslavije, ubrzo je pretvoren u koncentracioni logor za Jevreje, bivše oficire i istaknute političare Jugoslavije, komuniste i druge pripadnike otpora. Logor je dobio naziv po železničkoj stanici “Crveni Krst” koja se nalazi u blizini. Osnovao ga je Gestapo, a celo vreme postojanja njime je komandovao SS. Logor je poznat jer predstavlja prvo stratište u kojem je organizovan prvi proboj, odnosno bekstvo u okupiranoj Evropi, 12. februara 1942. godine. U muzeju nekadašnjeg logora danas vidimo apel plac gde su logoraši mučeni, očuvane su ili rekonstruisane samice sa bodljikavom žicom umesto postelje.
Romska kultura i umetnički dojam
Pođite Bulevarom 12. februar kroz Stočni trg, najveće niško romsko naselje nastalo na Starom Jevrejskom groblju, kroz blatnjave sokake, opevane i prikazane u filmu čuvenih „polunišlija“ Gorana Paskaljevića i Ljubiše Samardžića „Anđeo čuvar“. Romi i njihova muzika nezaobilazni su deo nišlijskog „soundtracka“, naročito napukli glas Šabana Bajramovića čije nasleđe i stil boemije rado prihvatamo.
Od orijenta do savremenog Niša
Nišlije sa ponosom ističu da je njihov grad na raskrsnici značajnih puteva, da je spoj istoka i zapada, ali i da im je „kuća na sred puta“ i otud toliko stradanja i patnji kroz istoriju. Razni osvajači zadržavali su se kraće ili duže na ovom mestu. Niš i njegovo okruženje, je mesto gde je rođeno nekoliko rimskih i vizantijskih careva, među kojima i jedan od najvećih, Konstantin. Kako se nalazi na raskrsnici puteva, nije ni čudno da su i krstaši ovuda prošli, pa su se jednom prilikom tu sreli i prvi srpski kralj Stefan Nemanja i car Svetog rimskog carstva, Fridrih Barbarosa. Nišem su vladali Rimljani, Vizantinci, Bugari, Srbi i Osmanlije. Grad je bio središte regije i za vreme Osmanlija. Osim moćne tvrđave u tom periodu grad je imao izraziti šmek orijentalnog trgovačkog grada, sa uskim ulicama (sokacima) na koje su izlazile bogate zanatlijske i trgovačke kuće. Grad je preko dana mirisao na kafu i duvan, a uveče na cveće iz bašta kuća. Nakon oslobođenja od Osmanlija i priključenje Kneževini Srbiji 1878. godine grad dobija više evropski izgled, po uzoru na naselja Austro-ugarske carevine. Današnji Niš razvija se na osnovama nastalim između Prvog i Drugog svetskog rata. U ovom periodu grade se ulice i trgovi, sa obeležjima zakasnelog neoklasicizma ali i modernizma. Nekada ste ovde mogli videti tramvaj koji je kloparao do Niške Banje, a danas prolazeći Voždovom ulicom, nekadašnjim Pirotskim drumom, palatu Janković, sa Narodnim pozorištem čija je akustika projektovana po uzoru na Milansku skalu. Iz Niša dolazi i Dragiša Cvetković, reformator i modernizator, koji je na brdima oko Niša gradio socijalne kuće i stanove, koji se i dan-danas, doduše oštećeni, mogu videti u svoj svojoj funkcionalnosti. Svog sugrađanina većina Nišlija je zaboravilo iako su i danas njegova vila i vrt jedan od najlepših ukrasa Niške Banje.
Od palog mosta do spomenika Ikaru
Najpoznatiji simbol Niša je Niška tvrđava, osmansko utvrđenje izgrađeno na ostacima antičkog i srednjovekovnog utvrđenja. Smatra se da je prvi utvđenje od kamena sagrađeno u 2. veku nove ere, kada je u njoj smeštena cela rimska korhota (divizija). Smatra se da je u njoj rođen i car Konstantin. Kako su mnogi osvajači prolazili ovim prostorima tako je u skoro 2 milenijuma i Niška tvrđava nekoliko puta menjala vlasnika. Ono što je ostala konstanta jeste da je za svakog osvajača predstavljala izuzetno važnu nekretninu, koju će svaki napadač teško osvojiti.
Savremena istorija “Niške tvrđave” potiče iz 18. veka, kada su Osmanlije nakon pada Beograda od strane Austrijanaca, morale da povuku svoje glavne vojne garnizone ka jugu. Bedemi današnje Tvrđave izgrađeni su od februara 1719. do juna 1723. godine. Smatra se da je danas jedna od najbolje očuvanih tvrđava iz tog razdoblja na Balkanu. Iako je unutar zidina bio ceo grad, danas je očuvano tek nekoliko zgrada, među njima i Bali begova džamija. Danas su tu galerije i ateljei, a cela tvrđava je zanimljiv park u samom centru grada gde su mnoge generacije Nišlija doživele romantične ljubavne doživljaje. U tvrđavi se održavaju i poznati festivali Filmski susreti, Horske svečanosti i sve popularniji džez festival Nišvil.
Bogata gastronomska ponuda
Niška gastronomska scena je istovremeno tradicionalna i osavremenjena. Pre dvadesetak godina bio je poznat niški roštilj, ali uz sve znanje i umeće ugostitelja, postalo je malo monotono uvek jesti ćevape, vešalice, ražnjiće sa lukom. Pre desetak godina vlasnici kafana setili su se da bi trebalo rebrendovati tradiciju, pa u jelovnike uvode juneće repove, ovčije uštipke, pohovane paprike punjene sirom, trljenicu i druge drevne đakonije. Teško da ćete danas biti razočarani ručkom u nekoj niškoj kafani. Ponovo je proradio čak i čuveni Amerikanac na brdu iznad Niša u kome su se nekad veselili Ričard Barton i Elizabet Tejlor na vrhuncu holivudske slave. Provod je sponzorisao Maršal Tito jer ga je crnogorski režiser Bulajić ubedio da Bartona angažuje da ga predstavi u filmu Bitka na Neretvi, a bračni par je došao na lokalni glumački festival.
Obnovljen je i čuveni hotel Ambasador gde je elita odsedala. Ipak, ko hoće da se bolje upozna sa autentičnim niškim specijalitetima trebalo bi da poseti Dva fenjera u nimalo atraktivnom delu grada oko pijace ili da ode u Zvrk u glavnoj Voždovoj ulici, naročito u letnjim mesecima jer restoran ima divnu baštu pod lipama i odlične moravske salate ili hleb zapečen sa alevom paprikom. Taj specijalitet Nišlije ko zna zbog čega zovu “albanska salata”. Ko hoće muziku i dert tu je već kultna kafana Nišlijska mehana, a staru slavu vraća i Stara Srbija, gde je zbog renoviranja žrtvovana bašta. Baštu nema ni Galija po kojoj je čuvena rok grupa dobila ime, ali zato ima odličnu džigericu u skrami, baš kao i kafana kod Rajka u popularnom Kazandžijskom sokačetu.
